Binh Hoa Construction Consultant &Trading Company: Đồ vật sử dụng kiến tạo không gian

Thứ Năm, 26 tháng 4, 2012

Đồ vật sử dụng kiến tạo không gian

Ngày 24.04.2012, 10:04 (GMT+7)

Nhà ống

Đồ vật sử dụng kiến tạo không gian

SGTT.VN - Những bài viết Nhà ống, mối liên hệ không gian theo mặt cắt (theo mặt bằng chuỗi, theo mặt bằng một vế, theo mặt bằng tự do) in trong Kiến trúc & Đời sống số 63, 64, 65, 67 nói đến các nguyên lý thiết kế kiến trúc tập trung vào cách tổ chức các không gian bên trong công trình. Bài viết lần này như để kết thúc một chương về không gian nội thất sẽ đưa chúng ta tìm đến một nguyên lý khác, cái tổng hợp nhiều tư tưởng của nhiều ngành nghề. Đó là đồ vật sử dụng kiến tạo không gian.

Hình 1 Giường ngủ trong một gia đình Trung Quốc. Các gian phòng thường có mái nhà cao, không gian không có tính chất, vả lại còn có nhiều chức năng khác bên trong nên giường ngủ như một ngôi nhà con mang đến một sự thầm kín hơn.

Những năm trở lại đây, nhiều gia đình cũng như các tổ hợp văn phòng ở nước ta quan tâm rất nhiều đến vấn đề nội thất cho nơi sinh hoạt của mình. Bộ môn thiết kế về nội thất cũng đã bắt đầu xuất hiện ở một số trường đại học. Khi nói đến thiết kế nội thất, người ta cứ nghĩ đến một số công việc ví dụ như chọn màu sơn, rèm cửa hay “xếp đặt” đồ đạc như thế nào cho hợp lý ở bên trong một không gian đã được thành lập từ trước. Lúc đó hình thức và cấu tạo đồ đạc sử dụng không nằm trong tư tưởng ban đầu khi thiết kế công trình. Thực tế thì những công việc kể trên đã trở thành một nghề riêng biệt, đó là trang trí nội thất (decoration interior).

Vậy khi cải tạo sửa chữa hay chuyển đổi hẳn công năng của một công trình kiến trúc đã tồn tại, khi mà chính bản thân các không gian bị điều chỉnh (phá bỏ hay xây mới các bức tường, chuyển vị trí cầu thang...) thì công việc này không phải là trang trí nhưng cũng không phải là xây mới. Vậy gọi nó là gì, đó là kiến trúc nội thất (architecture interior).

Ở châu Âu, ngành kiến trúc nội thất được công nhận một cách chính thức vào những năm 70 của thế kỷ trước. Ngành học này thường được giảng dạy trong các trường mỹ thuật công nghiệp, học sinh khi ra trường được cấp bằng “kiến trúc sư nội thất”. Chỉ riêng nước Ý bao trọn cả ngành này trong trường kiến trúc và bằng tốt nghiệp vẫn chứng nhận chức danh kiến trúc sư nhưng chuyên ngành kiến trúc nội thất.

Hình 2 Bàn làm việc sáng chế từ các đời vua Louis XV, XVI của Pháp (thế kỷ 18). Khi mở nó tạo ra không gian riêng của mình.

Thiết kế kiến trúc nội thất bao gồm nhiều nguyên lý, một trong những nguyên lý cơ bản là thiết kế đồ đạc sử dụng phù hợp với không gian định trước. Chủ đầu tư có thể thuê một kiến trúc sư thiết kế toàn bộ đồ nội thất phù hợp với không gian cũng như tính cách của mình. Công việc này người kiến trúc sư nội thất cũng hoàn toàn có thể kết hợp trực tiếp với kiến trúc sư khi bắt đầu thiết kế ngôi nhà. Nói tóm lại là cứ khi nào kiến tạo “không gian” là phải nói tới kiến trúc. Lúc đó người thiết kế là những kiến trúc sư chứ không phải là người trang trí nội thất.

Nhưng từ đây cũng nảy sinh ra nhiều cuộc tranh luận mà không dẫn tới một kết quả thoả đáng nào ở các trường đào tạo kiến trúc sư ở châu Âu. Đó là việc phân biệt giới hạn giữa kiến trúc và kiến trúc nội thất, hay hiểu một cách khác, đâu là công việc của người kiến trúc sư và đâu là công việc của kiến trúc sư nội thất. Nhiều kiến trúc sư không đồng ý cho sự nảy sinh phạm trù “kiến trúc nội thất” (architecture interior). Một công trình kiến trúc là phải được thiết kế tính toán liên tục từ ngoài vào trong, tất cả phải có mối liên hệ trực tiếp gắn bó với nhau, cái đó phải được tính toán ngay từ ban đầu trên một tư tưởng tổng thể. Một số kiến trúc sư hiện đại thế kỷ trước đã thể hiện rất tốt ý tưởng này như Frank Lloyd Wright, Le Corbusier, Charles & Ray Eames, Arne Jacobsen. Có thể lấy ví dụ “Ngôi nhà kính” (Maison de verre) được thiết kế bởi kiến trúc sư Pierre Chareau tại Paris, nơi không chỉ riêng những chi tiết kết cấu công trình mà ngay cả những con vít nhỏ nhất cấu tạo nên những đồ vật sử dụng cũng được nghiên cứu một cách kỹ lưỡng. Kiến trúc sư nổi tiếng của Pháp Jean Nouvel trước kia đã thành lập hẳn một đội ngũ thiết kế nội thất trong văn phòng làm việc của mình cũng chỉ có ý đồ muốn kiểm soát một công trình từ A tới Z.

Nhưng trên thực tế cho thấy, để bao trọn toàn bộ những công việc như vậy không hề đơn giản. Nó đòi hỏi người kiến trúc sư phải có được tính kiên trì trên cả tinh thần lẫn thể chất, bởi vì thời gian từ thiết kế đến hoàn thiện một công trình kiến trúc quá dài, chưa kể họ thường xuyên phải quản lý nhiều công trình cùng một lúc. Hơn nữa, để làm được tất cả những công việc như vậy, người kiến trúc sư phải có được sự nhạy cảm rất lớn về các tỷ lệ và mối liên quan giữa chúng. Từ không gian đô thị đến sự to nhỏ của những cái bàn cái ghế. Một thực tế khác hoàn toàn mang tính thực dụng từ trước tới nay là các chủ đầu tư chỉ yêu cầu kiến trúc sư thiết kế công trình, sau đó họ tự mua sắm đồ đạc nội thất bán sẵn với giá thành thấp hơn rất nhiều khi chúng được thiết kế đơn lẻ. Và chỉ đến khi nào có điều kiện họ mới nhờ tới kiến trúc sư nội thất thiết kế lại bên trong ngôi nhà của mình.

Hình 3 Căn hộ ở thành phố Paris, 2009. Khối đồ vật đa năng trong căn phòng 16m2, giường ngủ được đặt phía trên bàn học (ảnh Stéphane Chalmeau)

Cuối cùng, để đưa đến một kết luận mà người viết bài muốn hướng tới là trong lĩnh vực thiết kế không nên giới hạn ai làm ngành gì mà phải gò bó theo chức danh họ có. Đúng theo bản chất thì tư tưởng sáng tạo không bao giờ có giới hạn. Cái quan trọng nhất là khi đứng tại vị trí nào, cho một công việc cụ thể nào thì người thiết kế phải cố gắng làm tròn bổn phận của mình một cách trọn vẹn nhất, thể hiện được đúng ý nghĩa của công việc đó.

Sau đây để giải thích cho kết luận trên, tác giả bài viết (đã học và tham gia giảng dạy trong cả hai ngành kiến trúc và kiến trúc nội thất) muốn dùng nguyên lý thiết kế “đồ vật sử dụng kiến tạo không gian” làm chủ đề để phân tích từng tư tưởng. Đây cũng là ý đồ của tác giả muốn giới thiệu tới bạn đọc nguyên lý rất đa năng này. Bài viết sẽ cô đọng trên những ý tưởng chính để phù hợp trong khuôn khổ của một tờ báo. Cũng nhân cơ hội, một số nhà ống được thiết kế trên nguyên lý này sẽ được giới thiệu.

Trước tiên, để nói tới đồ vật sử dụng kiến tạo không gian, chúng ta quay lại với truyền thống. Ở Trung Quốc và nước ta có nhiều đồ vật giống nhau được làm nên bởi những người thợ thủ công. Trong đó cái giường ngủ (hình 1) mang tính chất không gian đậm nét nhất. Trước tiên bởi tỷ lệ của nó khá lớn vì được cấu tạo như một căn phòng riêng biệt. Cũng không có gì là khó hiểu khi nảy sinh một đồ vật như vậy. Như chúng ta đã biết về cấu trúc ngôi nhà truyền thống được tổ hợp bởi ba gian hay năm gian nằm kề nhau. Vì tất cả các gian phòng đều có tính chất không gian như nhau và nhiều khi trong phòng ngủ còn bao gồm cả những chức năng khác, nên để tạo ra một sự thầm kín có tính chất riêng biệt thì giường ngủ được cấu tạo như một ngôi nhà nhỏ chèn vào bên trong ngôi nhà lớn. Cách cấu tạo này của giường cũng để kết hợp luôn như một cái giá để mắc màn tránh muỗi, một đồ dùng không thể thiếu được ở những nước có độ ẩm cao.

Hình 4 Ngôi nhà UE tại tỉnh Shiga được cải tạo lại năm 2007. Bản sàn nhà cũng là ghế sofa. Việc bố trí lại chiều cao các bản sàn đã làm cho các điểm nhìn từ trong nhà ra ngoài đường hoàn toàn thay đổi (ảnh Masato Kawano)

Ở châu Âu thì cái bàn làm việc có tính cách không gian linh hoạt đáng chú ý hơn cả. Được sáng chế để thay thế những bàn bằng đá từ thời trung cổ cho các thầy tu chép lại Kinh thánh, ngày nay nó trở thành đồ vật không thể thiếu được ở khắp mọi nơi. Kiểu bàn sáng chế từ các đời vua Louis XV, XVI của Pháp (thế kỷ 18) đã mang tính kỹ thuật rất cao và có nhiều nét tinh tế (hình 2). Nó như một cỗ máy có thể mở ra và đóng lại tùy nhu cầu sử dụng. Khi đóng lại, nó như một đồ vật nằm đơn lẻ trong không gian, nhưng khi mở ra nó tạo ra một không gian riêng của mình.

Ngày nay với sự phát triển của kiến trúc, các đồ vật sử dụng cũng thay đổi theo để phù hợp với những không gian mới, cuộc sống mới. Những đồ vật đa chức năng được tạo ra để đáp ứng cho những không gian hạn hẹp. Tác phẩm “Eva’s bed” (hình 3) của văn phòng kiến trúc h2o architectes được thiết kế như một cái giường hiện đại đa chức năng. Nó được tổ hợp bởi nhiều đồ vật như bàn học, giá sách và giường ngủ. Thiết kế cho một đôi vợ chồng trẻ khi họ có thêm một đứa con nữa, chiếc giường đa năng này được coi như một khối đồ vật để ngăn phòng ngủ cũ làm hai phần. Hình khối này được tính toán có nhiều khoảng hở để tạo ra các điểm nhìn xuyên suốt. Từ đó bớt đi cảm giác là vật chướng ngại trong không gian. Cuối cùng thì ba không gian mới được thành lập, trong đó đồ vật sử dụng vừa là phần tử ngăn cách vừa tạo ra không gian riêng của mình.

Đồ vật sử dụng cũng có thể được kết hợp cùng với một phần tử kiến trúc. Công trình UE house (hình 4) của văn phòng kiến trúc Geneto là công trình cải tạo sửa chữa một ngôi nhà ở tỉnh Shiga, Nhật Bản. Các kiến trúc sư giữ lại toàn bộ mặt tiền nhưng không gian bên trong được tổ chức lại toàn bộ. Ý tưởng chính của đồ án là tạo ra sự liên hệ mới giữa trong nhà và khu vực. (Công trình là một ví dụ rất điển hình khi nói tới kiến trúc nội thất không chỉ tập trung ở bên trong mà hoàn toàn có mối tương quan với bên ngoài). Để tạo ra mối liên hệ mới này thì độ cao các bản sàn nhà được tính toán lại, từ đó các điểm nhìn từ trong nhà ra ngoài đường được thay đổi. Các bản sàn trở thành phần tử kiến trúc quan trọng của đồ án. Chúng được đặt so le để tạo ra độ xuyên suốt trong không gian, nhưng điều bất ngờ hơn chúng cũng là những đồ vật sử dụng. Ví dụ như bản sàn phòng khách ở tầng hai là một ghế sofa lớn.

Hình 5,6 Căn hộ “front and back” tại Paris, 2008. Những “bức tường sách” kiến tạo không gian (ảnh Julien Attard)

Khác với ngôi nhà UE house, nơi có đồ vật kết hợp với bản sàn, căn hộ “front and back” (hình 5,6) được cấu trúc bởi những đồ vật đóng vai trò như những bức tường ngăn. Ta gặp lại văn phòng kiến trúc h2o architectes khi họ được mời thiết kế cải tạo lại toàn bộ căn hộ 60m2 tại thành phố Paris. Căn hộ cũ chia ra làm nhiều không gian nhỏ không phù hợp với cuộc sống của chủ nhân mới. Anh là một thanh niên trẻ làm việc trong lĩnh vực quảng cáo, đồng thời cũng là một nhà sưu tầm truyện tranh. Không cần phải suy nghĩ nhiều, các kiến trúc sư lấy giá sách là đồ vật trọng tâm của đồ án. Chúng trở thành những bức tường ngăn để phân chia không gian. Chúng có hình dáng cũng như chiều dầy khác nhau. Chúng được sử dụng theo cả hai mặt để phù hợp với không gian ở từng phía. Chúng vừa là các ô sách nhưng cũng vừa là tủ tivi, bàn bar, tủ quần áo. Đáy các ô được tạo màu khác nhau để phân biệt các chức năng khác nhau của chúng. Toàn bộ không gian của căn hộ được mở thông, được co hẹp hay nở rộng tùy theo từng chức năng và cách đặt các “bức tường sách”.

Để có được tính linh hoạt trong không gian thì sự chuyển động của các đồ vật hay các phần tử kiến trúc sẽ tạo nên những tình huống bất ngờ. Nhờ sự di chuyển này mà nhiều công năng sử dụng khác nhau được luân phiên thay đổi trong cùng một không gian, mỗi lần thay đổi thì tính chất của không gian cũng thay đổi theo. Khi đó người sử dụng sẽ tự tạo cho mình chức năng thích ứng với từng hoàn cảnh. Ta có thể thấy ở đây sự sáng tạo của văn phòng kiến trúc Yuko Shibata khi họ thiết kế bức tường đa năng trong một căn phòng ngủ (hình 7,8). Bản thân bức tường cũng là một giá để sách và nó có thể mở ra hay đóng lại. Khi mở ra, nó chia phòng ngủ làm hai phần và tạo ra không gian đọc sách. Tính chất của không gian thay đổi cùng với sự chuyển động của bức tường. Ngoài ra một ô cửa sổ được thiết kế cùng với giá sách để có được mối liên hệ với không gian bên cạnh.

Hình 7,8 Phòng ngủ trong một căn hộ tại thành phố Tokyo, 2010. Khi bức tường mở ra, nó chia phòng ngủ làm hai phần và tạo ra không gian đọc sách. Tính chất của không gian thay đổi cùng với sự chuyển động của bức tường (ảnh Ryohei Hamda)

Các công trình nêu trên đã chỉ rõ những đặc thù của kiến trúc nội thất dựa theo nguyên lý đồ vật kiến tạo không gian. Những đồ vật đó chỉ tập trung bên trong mà không ảnh hưởng đến mặt tiền cũng như hình dáng của công trình. Nhưng nhiều khi thiết kế một công trình mới, những đồ vật sử dụng cũng có thể hoàn toàn được tính toán ngay từ ban đầu khi kết hợp với những phần tử kiến trúc bên ngoài. Công trình cơi nới của trường học Pine Community ở khu Arana Hills nước Úc, do văn phòng Riddel Architecture thiết kế, là một ví dụ điển hình (hình 9,10). Phòng đọc sách, văn phòng làm việc và kho được xây mới để tổ hợp thêm vào ngôi trường cũ quá nhỏ bé. Phòng đọc sách luôn là nơi cần ánh sáng nhiều nhất nên cửa sổ tại đây trở thành phần tử kiến trúc quan trọng của đồ án. Nó không chỉ là phần tử quyết định hình thức mặt tiền bên ngoài, nhưng bên trong nó trở thành một đồ vật đa chức năng như ghế băng và giá sách. Nó là phần tử nối liền không gian trong và ngoài.

Hình 9,10 Công trình cơi nới của trường học Pine Community ở khu Arana Hills nước Úc, 2009. Cửa sổ không chỉ là phần tử quyết định hình thức mặt tiền bên ngoài nhưng bên trong nó trở thành một đồ vật đa chức năng như ghế băng và giá sách (ảnh Christopher Frederick Jones).

Sự tổ hợp với những phần tử kiến trúc còn tiến đến một tỷ lệ lớn hơn khi chính bản thân kết cấu của công trình cũng trở thành những đồ vật sử dụng. Thư viện và nhà văn hoá Vennesla tại nước Na Uy (hình 11) được thiết kế bởi văn phòng kiến trúc Helen&Hard đã đạt tới sự cực điểm của tính thuần lý. Toàn bộ tư tưởng chủ đạo của công trình được “gói trọn” trong một phần tử duy nhất. Công trình được chịu lực bởi một hệ khung gỗ, mỗi khung gỗ này vừa là cột vừa là dầm, nó cũng là giá sách, bàn, ghế ngồi, đèn chiếu sáng và ngay cả hộp kỹ thuật. Hệ khung này không chỉ cấu trúc toàn bộ không gian bên trong mà hình dáng của chúng là hệ quả tạo nên hình khối của công trình ở bên ngoài.

Không chỉ dừng lại ở tỷ lệ của một công trình kiến trúc đơn lẻ, đồ vật sử dụng còn vươn ra phía ngoài đô thị chiếm tỷ lệ của cả một khu vực. Lúc này ta không nói tới kiến trúc hay kiến trúc nội thất nữa mà qui hoạch đô thị hay kiến trúc cảnh quan. Không gian công cộng Victor Civita Plaza tại thành phố Sao Paulo, Brazil (hình 12) cho chúng ta thấy được tỷ lệ lớn của một đồ vật khi nó được đặt trong đô thị. Được chỉ đạo trên ý tưởng của những nhà lãnh đạo thành phố và nhà xuất bản sách Editora Abril, không gian công cộng này được xây dựng trong khu vực bị ô nhiễm, nơi trước kia là chỗ thiêu huỷ rác thải của thành phố. Ý tưởng rất hay ở đây là những người lãnh đạo muốn tuyên truyền sự quan trọng của vấn đề sinh thái đến toàn dân khi tạo ra một công trình kiến trúc đặc biệt để đón tiếp những người đến tham quan học hỏi về chủ đề này. Toàn bộ không gian như một bảo tàng ngoài trời với những tấm biển chỉ dẫn nói về sinh thái. Hơn nữa, người dân còn được chứng kiến tận mắt những quá trình loại bỏ các chất độc bên trong nền đất tại khu vực. Văn phòng kiến trúc Levisky Arquitetos Associados thiết kế toàn bộ công trình như một đồ vật nằm nổi tách biệt với mặt đất bị ô nhiễm. Với vật liệu là những tấm gỗ tái sử dụng kết hợp với hệ khung thép, nó như một đồ vật ba chiều với sự tổ hợp liền nhau của bản sàn, tường và mái che. Ngoài ra tuỳ từng địa điểm nó biến thành ghế băng cho khách tham quan ngừng nghỉ. Nó trở thành một đồ vật đa năng.

Những ví dụ kể trên đã đưa chúng ta một cái nhìn khái quát về việc thể hiện đồ vật sử dụng trong một số không gian điển hình. Sau đây là ba công trình nhà ống mà cách thiết kế đồ vật gắn liền với thiết kế không gian cũng rất đặc trưng cho tư tưởng thiết kế này.

Hình 11 Thư viện và nhà văn hoá Vennesla tại nước Na Uy, 2011. Toàn bộ tư tưởng chủ đạo của công trình được “gói trọn” trong một phần tử duy nhất (ảnh Emile Ashley).

Hình 12 Không gian công cộng Victor Civita Plaza tại thành phố Sao Paulo, Brazil. Không chỉ dừng lại ở tỷ lệ của một công trình kiến trúc đơn lẻ, đồ vật sử dụng còn vươn ra phía ngoài đô thị chiếm tỷ lệ của cả một khu vực. Lúc này ta không nói tới kiến trúc hay kiến trúc nội thất nữa mà quy hoạch đô thị hay kiến trúc cảnh quan (ảnh Davis Brody Bond).

Ngôi nhà “Haines”, 2010, Sydney, Australia
Văn phòng kiến trúc Christopher Polly Architect, Ảnh Brett Boardman

Nguyên lý thiết kế “đồ vật sử dụng kiến tạo không gian” có thể ứng dụng cho tất cả các cấu hình khác nhau của không gian mà một phần đã được giới thiệu ở phía trên. Với không gian nhà ống thì nguyên lý này vẫn dựa trên những nguyên tắc về phần tử kiến trúc và tổ hợp khối.

Hàng hiên là không gian trung chuyển giữa trong và ngoài. Bức tường như một đồ vật đa chức năng chứa tủ tường, tủ bếp, toilet. Ngoài ra nó còn là nơi để giấu những tấm cửa trượt đóng mặt tiền. Nó không chỉ nối liền các không gian bên trong nhà mà còn vươn ra cả phía ngoài nối liền trong và ngoài.

Ngày nay, để đáp ứng một lối sống hiện đại thì các không gian mở luôn được tìm kiếm. Sự xoá bỏ các tường ngăn hay tạo ra các “mối liên hệ” giữa các không gian sẽ gây ra cảm giác ngôi nhà rộng hơn ngay cả khi diện tích của nó rất hạn chế. Không gian nhà ống thường dài và hẹp, nên để có được không gian mở thì chỉ có khai thác nó theo chiều dọc hay chiều cao của ngôi nhà.

Ngôi nhà “Haines” nằm trong khu vực Newtown ở thành phố Sydney, một khu vực có các ngôi nhà ống liền kề một hoặc hai tầng. Chủ nhà muốn cơi nới mở rộng ngôi nhà cũ ra phía sau nhà, đồng thời nhân cơ hội thiết kế lại khu vườn nơi đây. Phần cơi nới phía sau này vẫn được nối theo mặt bằng hình ống của ngôi nhà cũ. Nó bao gồm một buồng tắm và các không gian sinh hoạt chung như phòng khách, bếp, phòng ăn, phòng vui chơi. Phần lớn các không gian này được nối thông nhau và mở rộng hướng ra phía vườn để lấy được nhiều ánh sáng tự nhiên nhất.

Các không gian được định hình và nối liền với nhau bởi bức tường bên. Đây là phần tử chủ chốt của công trình. Ngoài việc là bức tường giới hạn ngôi nhà với bên ngoài và nối liền các không gian ở bên trong, nó còn có một chức năng thứ hai là chứa đựng những đồ vật sử dụng như tủ quần áo, tủ bếp và ngay cả phòng toilet ở phía ngoài hiên. Nó trở thành một đồ vật đa chức năng. Tại vị trí của chức năng nào thì nó xác định tính chất của không gian đó. Cũng như một số ví dụ kể trên, đây là một dạng đồ vật mà người thiết kế phải tính toán ngay từ những ý tưởng ban đầu khi thiết kế công trình.

Bức tường bên cũng là phần tử làm nhấn mạnh hệ giao thông dọc nhà.

Để thực hiện ý tưởng, trong trường hợp này ta cũng thấy được sự nhạy cảm của người thiết kế khi tạo dáng một đồ vật trong không gian. Bức tường đa chức năng này được cắt vát ở giữa tại tủ bếp để thích ứng với hai độ dầy khác nhau của tủ quần áo và toilet ở hai đầu. Chính độ vát này tạo ra độ thắt nở trong không gian, từ đó điểm nhìn phối cảnh trở nên rất linh hoạt.

Sự kết hợp giữa bức tường đa chức năng này với phần tử kiến trúc khác cũng được nghiên cứu chi tiết. Ở đây nó kết hợp với mái nhà thông qua hệ cửa kính lật. Chính hệ cửa kính này không chỉ như một “mối hàn” nối liền hai phần tử mà còn để khí nóng thoát ra khỏi nhà, tạo ra sự lưu thông của gió.

Ngoài ra ngôi nhà còn có nhiều sự tìm tòi khác rất sâu sắc như mái được tạo vát nghiêng khi tiếp nối theo độ dốc của mái nhà hàng xóm để ăn nhập với cấu trúc không gian khu vực. Phòng khách là không gian nối liền khu nhà cũ và phần cơi nới, trở thành điểm nút của hai trục giao thông gặp nhau. Tường của phòng tắm không xây cao đến trần nhà để không gian được liên tục xuyên suốt. Và hàng hiên đầu hồi là không gian trung chuyển giữa trong nhà và ngoài vườn.

Đây là một ví dụ điển hình cho sự thiết kế rất tổng hợp của một công trình kiến trúc. Công trình tuy nhỏ nhưng tất cả các tư tưởng đều được nghĩ tới. Từ không gian đô thị dẫn đến hình thái của công trình rồi sau đó tác động đến các đồ nội thất trong nhà. Rồi từ vấn đề về cải tạo đến xây mới. Tất cả đều có mối liên hệ chặt chẽ với nhau.

Để ăn nhập với cấu trúc không gian khu vực, mái nhà được tạo vát nghiêng khi tiếp nối theo độ dốc của mái nhà hàng xóm. Độ vát nghiêng này kết hợp với độ vát của tủ bếp trong bức tường đa năng tạo nên không gian riêng của ngôi nhà.

Các không gian trong nhà thông liền nhau và mở rộng ra phía vườn để có được nhiều ánh sáng tự nhiên nhất.

Tường phòng tắm xây không cao tới trần nhà đã tạo ra sự xuyên suốt trong không gian. Hệ cửa kính lật không chỉ như một “mối hàn” nối liền tường và mái, mà nó còn để cho khí nóng thoát ra khỏi nhà tạo ra sự lưu thông của gió.

Bức tường đa chức năng chứa cả toilet bên trong.

Không gian phòng khách. Độ vát của bức tường tạo ra độ thắt nở trong không gian, từ đó điểm nhìn phối cảnh trở nên rất linh hoạt khi di chuyển trong không gian

Mặt bằng ngôi nhà cũ và phần cơi nới với chiều rộng khoảng 4,5m. Từ trái qua phải: hai phòng ngủ, phòng làm việc, phòng khách, phòng tắm, phòng ăn, phòng vui chơi. Phòng khách là không gian nối liền khu nhà cũ và phần cơi nới, tại đây nó trở thành điểm nút của hai trục giao thông gặp nhau.

Căn hộ “40m²”, 2011, Tel-Aviv, Israel
Văn phòng kiến trúc SFARO architects, Ảnh Boaz Lavi & Zonathan Blum

Khác với ngôi nhà “Haines” khi những đồ vật sử dụng tổ hợp thành một phần tử kiến trúc (tường bên), trong căn hộ 40m² này chúng cấu thành nên một hình khối.

Những năm trở lại đây, giá bất động sản tại thành phố Tel-Aviv trở nên rất cao cũng như nhiều thành phố khác trên thế giới. Nhiều người chọn phương án sửa lại đẹp đẽ căn hộ của mình hơn là bán đi để mua căn khác rộng hơn. Căn hộ chỉ có vẻn vẹn 40m² này là một ví dụ điển hình. Nó được cấu trúc lại toàn bộ không gian để thích ứng với cuộc sống hiện đại hơn, thoáng đãng hơn.

Với cách bố cục không gian đã khá phổ biến “cái hộp bên trong cái hộp”, căn hộ như một không gian lớn chứa một khối duy nhất ở bên trong. Với cách bố trí này thì sự di chuyển trong không gian có thể liên tục quay vòng 360°. Nhờ vậy mà tất cả các không gian luôn được nối liền nhau không có giới hạn, gây cảm giác rộng lớn hơn.

Không gian căn hộ có dạng hình ống nên hình khối của “cái hộp nhỏ” cũng được lấy theo cấu hình tương đương. Nó được tổ hợp bởi các vật thể “tĩnh” không di chuyển như đúng bản chất của chúng như phòng tắm, bếp, tủ quần áo, tủ tivi và giá sách. Đây có thể coi như một khối đồ vật mà mỗi mặt của nó mang một chức năng riêng. Mặt nào hướng ra không gian nào sẽ thể hiện tính chất của không gian đấy. Khối đồ vật này có thể coi như một cái lõi kỹ thuật “cứng” nằm ở giữa để phục vụ các không gian “mềm” tự do xung quanh.

Mối liên hệ giữa “cứng” và “mềm”, không gian “phục vụ” và không gian “được phục vụ” tạo nên sự linh hoạt rất cao trong không gian tổng thể.

Cấu trúc không gian “cái hộp bên trong cái hộp” tạo ra sự di chuyển trong không gian có thể liên tục quay vòng 360°. Nhờ vậy mà tất cả các không gian luôn được nối liền nhau không có giới hạn gây cảm giác rộng lớn hơn.

Phòng tắm bên trong “cái hộp nhỏ”

Khối đồ vật có mỗi mặt mang một chức năng riêng. Mặt nào hướng ra không gian nào sẽ thể hiện tính chất của không gian đấy.

Mặt bằng căn hộ. Khối đồ vật có thể coi như một cái lõi kỹ thuật “cứng” nằm ở giữa để phục vụ các không gian “mềm” tự do xung quanh.

Ngôi nhà “342-SH”, 2011, Hà Nội, Việt Nam
Kiến trúc sư Vũ Hoàng Hà, Ảnh Tường Huy

Tác giả kết thúc bài viết với một ngôi nhà ống tại Hà Nội. Khác với hai công trình kể trên, nơi có đồ vật sử dụng tổ hợp cùng với các phần tử kiến trúc, tại đây chúng độc lập nhưng luôn giữ khả năng kiến tạo không gian. Đây là ví dụ điển hình về kiến trúc nội thất khi không chỉ bản thân những đồ vật sử dụng nhỏ được thiết kế mà còn màu sắc và ánh sáng nhân tạo cũng nằm trong tư tưởng tổng thể cho việc tạo lập không gian.

Đã mấy chục năm trôi qua, nhiều đời bếp được cải tạo và xây mới trong khu nhà. Chúng luôn thay đổi cùng với sự phát triển của xã hội. Chúng hàng ngày vẫn luôn đỏ lửa để mang đến sự ấm cúng cho những con người sinh sống nơi đây. Cái bếp không còn trói buộc những người phụ nữ ở bên trong nữa mà mở rộng đón chào tất cả. Nó vẫn là điểm đoàn tụ của một gia đình nơi chứng kiến những niềm vui, nỗi mong nhớ...

Ngôi nhà ống này cũng như nhiều ngôi nhà ống ở Việt Nam có chiều rộng và chiều dài khoảng 4x17m. Và cũng giống như các gia đình Việt Nam khác, kiến trúc sư Vũ Hoàng Hà được bố mẹ dành cho một tầng khi anh lập gia đình. Tầng nhà này được anh thiết kế lại không gian nội thất trước khi tổ chức đám cưới.

Lịch sử ngôi nhà được xây dựng lúc ban đầu có một tầng vào cuối những năm 1980 với những đường nét mang phong cách kiến trúc hiện đại kết hợp với bản địa. Đến cuối những năm 1990 nó được sửa chữa và cơi nới thêm ba tầng nữa. Ở thời kỳ này ngôi nhà không tránh khỏi đợt sóng lớn đầu tiên của phong trào kiến trúc Pháp cổ. Những thanh bê tông mảnh dẻ ở mặt tiền ngôi nhà cũ được loại bỏ, thay vào đó là những phào chỉ hay conson theo hình thức trang trí cổ điển. Cấu trúc không gian của ngôi nhà không có gì đặc biệt, nó cũng như hàng triệu ngôi nhà ống khác tại Việt Nam với thang và phòng tắm ở giữa, để lại các phòng sinh hoạt ở hai đầu. Chỉ một chi tiết kiến trúc được coi là có sự tìm kiếm, đó là cái ban công ở tầng ba. Nó được đúc bằng gang để có thể nhái theo được chính xác giống các hoa văn Pháp cổ. Đây là kỹ thuật rất mới tại thời điểm đó. Chỉ tiếc rằng kỹ thuật này không được phục vụ cho một công việc mang đúng ý nghĩa sáng tạo của nó. Hiện nay ngôi nhà đã cũ nhưng chiếc ban công vẫn luôn ấn tượng ở trên mặt tiền. Nó như một minh chứng để đánh dấu thời kỳ nhầm đường lạc lối của một thế hệ kiến trúc sư nước ta.

Không gian cũ tại tầng nhà trước khi sửa gồm có một phòng hướng ra đường, sau đó đến cầu thang, phòng tắm, và hai phòng phía cuối. Toàn bộ ngôi nhà lấy ánh sáng tự nhiên từ phía đường và một khoảng sân nhỏ phía sau. Ngoài ra một vài cửa sổ được mở ở tường bên hướng ra một lối đi nhỏ. Sự mở này chỉ có mục đích thông gió chứ không tận dụng được ánh sáng vì lối đi rất hẹp.

Dù hình dáng của cái bếp có thay đổi như thế nào đi chăng nữa nhưng nó vẫn phải tồn tại để giữ đúng định nghĩa của một ngôi nhà, đúng ý nghĩa của một tổ ấm gia đình. Trong khu nhà có thế hệ đã ra đi, những thế hệ mới xuất hiện, cuộc sống không ngừng tiếp diễn. Và điều quan trọng nhất của người kiến trúc sư hay bất kỳ ai làm công tác sáng tạo là tác phẩm của họ luôn phải toát lên được hơi thở của thời đại.

Công việc thứ nhất trong vấn đề cải tạo là tổ chức lại không gian toàn tầng. Hai phòng phía sau được tổ hợp thành một không gian duy nhất, bức tường ngăn cách được dỡ bỏ, đây trở thành không gian sinh hoạt chung như bếp, phòng khách và phòng ăn. Phòng phía ngoài đường trở thành buồng ngủ. Phòng tắm cũ vẫn được giữ nguyên. Cũng phải nói thêm một chi tiết là những ngôi nhà ống khi được xây dựng theo hệ kết cấu cột và dầm chịu lực bằng bê tông thì những bức tường chỉ mang tính chất ngăn cách hay bao che, chúng có thể hoàn toàn được dỡ bỏ nếu cần thiết.

Vì không gian nhỏ nên ý tưởng thiết kế những đồ vật sử dụng đa chức năng được lấy làm trọng tâm của đồ án. Toàn bộ đồ đạc sử dụng của ngôi nhà được thành lập trên hai hệ đồ vật cơ bản. Hệ thứ nhất màu trắng có hình cuốn nối liền liên tục, nó được áp vào các mặt tường để làm tăng thêm sự định hình của không gian. Ở không gian sinh hoạt chung, nó là tổng hợp của nhiều đồ vật sử dụng như tủ bếp, bàn làm việc, kệ để tivi, ghế ngồi hay giá sách. Khác với hệ đồ vật thứ nhất có cách bố trí cố định, hệ thứ hai màu đen mang tính cách đối lập. Nó được cấu tạo như các hình khối đơn lẻ đặt tự do trong không gian. Chúng là bàn khách, bàn ăn và bếp. Ở hệ thứ hai này, một lần nữa ý tưởng đồ vật đa chức năng lại được lặp lại như bàn ăn cũng có thể trở thành bàn tiếp khách hay bàn làm việc. Sự đa chức năng được lặp đi lặp lại trên hai hệ đồ vật tạo nên một tính linh hoạt rất lớn trong không gian. Tính chất của không gian không cố định mà luôn được thay đổi thích ứng với từng trường hợp sử dụng đồ đạc. Tư tưởng thiết kế hai hệ đồ vật ở không gian sinh hoạt chung cũng được lặp lại trong phòng ngủ.

Ngoài sự phân biệt khác nhau về màu sắc, hai hệ đồ vật này cũng được thiết kế khác nhau về cách tạo hình. Hệ màu trắng có kích thước lớn và mang bản chất cố định nên được xây dựng trên những đường thẳng đơn giản. Hệ màu đen nhỏ hơn và được đặt tự do trong không gian nên hình khối được thể hiện một cách tự do hơn với các đường chéo.

Màu sắc trong căn hộ cũng được nghiên cứu để trả lời bài toán không gian. Màu trắng làm nền chính bao phủ không gian tổng thể. Màu ghi được sơn trên bức tường bên để làm rõ nét hành lang giao thông dọc nhà. Nó cũng đánh dấu cho bức tường là phần tử kiến trúc duy nhất nối liền các không gian toàn tầng. Ngoài ra một vài mảng màu đỏ được đặt khéo léo tại từng địa điểm cần thiết để tăng thêm độ ấm cúng trong công trình.

Khi thiết kế một công trình kiến trúc nội thất, không thể không nói tới ánh sáng nhân tạo. Nó cũng là một nhân tố quan trọng tác động tới không gian. Ở đây hai hệ thống chiếu sáng chính được thành lập. Hệ đèn LED gồm nhiều điểm nhỏ đặt trên trần nhà tạo ra ánh sáng khuếch tán trong không gian. Hệ đèn neon được đặt dọc theo bức tường bên để tăng cường thêm chức năng nối liền các không gian như đã nói ở phần màu sắc phía trên.

Công việc cải tạo sửa chữa luôn có định hướng giữ lại nhiều nhất có thể những giá trị của công trình cũ, tránh đi những lãng phí không cần thiết. Ví dụ ở đây chỉ có mỗi bức tường ngăn giữa hai phòng bị bỏ đi, còn sàn nhà và toàn bộ cửa sổ và cửa đi đều được giữ lại. Chúng được chỉnh trang và sơn lại màu cho phù hợp với không gian mới. Đây là mối liên hệ giữa cũ và mới rất cần thiết trong một công trình kiến trúc. Giá trị lịch sử vẫn luôn tồn tại và cuộc sống mới vẫn luôn tiếp diễn.

Công trình chỉ ra một hướng đi rất rộng cho việc thiết kế nội thất trong kiến trúc. Với hệ kết cấu dầm và cột chịu lực sẽ tạo ra không gian mở. Lúc đó hệ thống đồ đạc có thể được thiết kế tự do trong không gian. Hình thức của chúng có thể thay đổi tùy theo sở thích và nhu cầu sử dụng của từng gia đình. Chúng có thể được áp dụng với đủ các loại vật liệu khác nhau và hoàn toàn dễ dàng tạo dựng bởi các thợ thủ công hay các nhà máy. Hơn nữa, đây cũng là một lối sống tránh đi sự mua bán chồng chất quá nhiều đồ đạc trong nhà ảnh hưởng trực tiếp đến tài chính và sức khỏe.

Ngoài ra, có một điều cũng đáng tự hào là trong căn hộ, hầu hết các đồ dùng sử dụng và trang trí như đèn treo, ấm chén, chăn gối... đều được sản xuất từ vật liệu của Việt Nam. Đặc biệt là chúng được thiết kế trên tư tưởng hiện đại nhưng vẫn giàu bản sắc. Chúng đánh dấu sự đổi mới của đất nước ta ngày nay.

Và cuối cùng cũng phải kể đến sự quyết tâm của người thiết kế căn hộ đã dám nghĩ dám làm, muốn tìm đến những giá trị đích thực của Việt Nam. Công trình từ thiết kế đến thi công có nhiều sự tìm kiếm khám phá, điều đó đã thể hiện được lòng mong mỏi đóng góp hết sức mình cho sự phát triển chung của nền kiến trúc nước nhà.

Thông tin công trình:

Thiết kế: KTS Vũ Hoàng Hà – email: ha_vuhoang0709@yahoo.co.uk